Theo dấu chân Phật 15 - Thăm Đại học Nalanda

NALANDA
TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐẦU TIÊN CỦA PHẬT GIÁO
Nguyễn Đăng

Một địa điểm đặc biệt khác nằm gần Vương Xá (Rājagaha, Rajgir) là khu di tích Đại học cổ Nalanda. Nalanda cách thủ phủ Patna 90km về hướng Đông nam, cách Vương Xá khoảng 12km. Địa danh này ngày nay được xác định nằm tại ngôi làng Bada Ganon.

Danh xưng Nalanda liên quan đến nhiều huyền thoại. Theo Tiến sĩ Hiranand Shastri, từ Nalanda xuất phát từ hai từ Sanskrit là “nalam” và “da”. “Nalam” có nghĩa là cuống hoa sen mà nó biểu trưng cho trí tuệ, và “da” có nghĩa là người trao. Gộp hai từ lại có nghĩa là “người trao trí tuệ”. Theo ngài Huyền Trang thì trước đây nơi này có một hồ nước và có một con rồng (naga) tên là Nalanda sống, nên về sau ngôi tự viện được xây dựng ở đây đã được đặt theo tên con rồng này. Và dần về sau, ngôi tự viện này đã trở thành một trung tâm học thuật, tức Đại học Nalanda, một đại học được xem là cổ nhất trên thế giới.

Theo các kinh Pāli thì Đức Phật đã viếng thăm nơi này nhiều lần. Khi đi từ Vương Xá đến Hoa Thị Thành, Ngài thường dừng chân tại vườn xoài của Pavarika và thuyết kinh tại đây. Trong kinh Upali, Nalanda được đề cập đến như là một vùng đất phồn thịnh. Cuộc đối thoại giữa Đức Phật và một vị Nigantha đã cho thấy điều đó: “Này gia chủ, ông nghĩ thế nào? Có phải Nalanda này là phú cường và phồn thịnh, dân chúng đông đúc, nhân dân trù mật?” Và vị này đã trả lời: “Thưa vâng, bạch Thế Tôn. Nalanda này là phú cường và phồn thịnh, dân chúng đông đúc, nhân dân trù mật”. Và trong kinh Kevatta (Vedaddha), Trường bộ kinh, khi Đức Phật trú tại vườn Pavarikampa ở Nalanda, một cư sĩ khi đến viếng thăm Ngài cũng đã đề cập Nalanla là một nơi phồn thịnh, dân chúng đông đúc và kính tin Đức Phật. Và trong một chuyện tiền thân, Nalanda cũng là nơi mà trong một tiền kiếp, khi còn là một vị Bồ-tát, Đức Phật là vị quốc vương đóng đô ở đây. Hai vị đại đệ tử của Đức Phật là Xá Lợi Phất và Mục Kiền Liên vốn xuất thân từ vùng này. Tôn giả Xá Lợi Phất về sau cũng tịch diệt tại nơi đây. Kỳ-na giáo cũng cho rằng, ngài Mahavira, người khai sáng nên tôn giáo này, cũng từng viếng Nalanda nhiều lần. Do vậy Nalanda cũng là một địa chỉ hành hương của người Kỳ-na.

Vua Ashoka khi quy y theo Phật giáo cũng đã viếng thăm nơi này và cho xây dựng một ngôi chùa tại đây. Một vị sư Tây Tạng tên là Raranath đã đề cập điều này trong một cuốn sách của mình viết về lịch sử Phật giáo Ấn Độ. Và ông cũng cho rằng ngài Long Thọ (Nagarjuna) cũng từng học tại Nalanda. Hai vị đệ tử của ngài Long Thọ là Chandrakirti và Shantideva cũng là những sinh viên của đại học này. Các nhà Phật học lỗi lạc khác như nhà logic vĩ đại của Phật giáo là Dignaga (tác giả của Pramanasamuccaya), Aryadeva, Asanga và Vasubandhu đều được cho là có gắn kết với đại học này. Khi Nghĩa Tịnh đến nơi này, ngài nói rằng có ba ngàn Tăng sĩ ở tại tu viện Nalanda và họ được hơn hai trăm ngôi làng ủng hộ. Trong suốt thời đại Gupta, văn học Đại thừa được nghiên cứu sâu rộng ở Nalanda, đặc biệt là tác phẩm Madhyamika của ngài Long Thọ. Nhưng từ giữa thế kỷ thứ tám, dưới triều đại Pala, thì Mật tông cũng bắt đầu được quan tâm ở đây. Và có những Tăng sĩ Tây Tạng nổi tiếng đã từng sống ở nơi đây như Abhayakaragupta và Naropa.

Nalanda là một khu đại học rất quy mô của Phật giáo suốt từ thế kỷ thứ V đến thế kỷ XII. Khu đại học này từng được ghi nhận là có mười ngàn sinh viên và hai ngàn giáo sư, bao gồm nhiều ngành học khác nhau, và cũng là một trong những trường đại học mang tầm quốc tế đầu tiên. Nalanda đã phát triển rực rỡ trong thời kỳ đầu thành lập nhờ vào sự ủng hộ nhiệt tâm của các đại đế triều đại Gupta, đặc biệt là Kumaragupta, Harshavardhana (606-47), cũng như những vị vua khác của triều đại Pala.

Nalanda chính thức bị hủy diệt vào năm 1193, khi những người Hồi giáo Thổ Nhỉ Kỳ dưới sự chỉ huy của Bakhtiyar Khilji đánh phá nơi này. Họ đã đốt phá trường học, chùa viện và giết các Tăng sĩ ở đây. Sự kiện này cũng được xem là điểm mốc đánh dấu sự suy tàn của Phật giáo tại Ấn Độ, mặc dù Phật giáo đã thực sự suy yếu trước được biết đến chỉ là một phần nhỏ so với tổng thể của Nalanda xưa.